Kirkenes stanowi jeden z najciekawszych punktów na strategicznej mapie Europy Północnej.
Jest to rejon, którym interesuję się od lat — zarówno ze względów zawodowych, jak i prywatnych.
Norwegia to kraj, który osobiście uwielbiam, a region Varanger, ze swoim surowym klimatem i wyjątkowym położeniem, od dawna stanowi dla mnie przestrzeń szczególną. W 2026 roku planuję spędzić tam dłuższy czas, przygotowując się być może do przyszłej przeprowadzki.

Być może właśnie dlatego uważniej przyglądam się temu, co Rosja robi w tym konkretnym fragmencie północnej Europy.

1. Kirkenes jako naturalny punkt zainteresowania rosyjskich służb

Kirkenes leży kilkanaście kilometrów od Storskog, jedynego lądowego przejścia granicznego Norwegii z Rosją.
Ta bliskość sprawia, że miasteczko od dziesięcioleci znajduje się w przestrzeni operacyjnej zarówno dla norweskich służb bezpieczeństwa, jak i struktur FSB oraz GRU.

Kluczowe czynniki, które podnoszą wartość Kirkenes z punktu widzenia rosyjskiego wywiadu:

• łatwość prowadzenia obserwacji transgranicznych,
• tradycyjnie duży przepływ ludzi i towarów (stan oczywiście przed 2022),
• lokalne środowisko rosyjskojęzyczne,
• obecność infrastruktury o znaczeniu logistycznym i komunikacyjnym
• dogodny teren do prowadzenia dyskretnego rozpoznania wokół miasta

Wszystko to sprawia, że Kirkenes pełni rolę „okna wywiadowczego” w kierunku zachodnim, a jednocześnie miejsca, z którego Rosja może monitorować aktywność państwa NATO na odcinku, który jest dla niej najbliższy i najłatwiejszy do obserwacji.

2. Storskog: punkt styku systemów bezpieczeństwa

Do 2022 roku Storskog był jednym z najaktywniejszych miejsc codziennych kontaktów rosyjsko-norweskich.
Regularny ruch samochodowy i pieszy tworzył naturalne warunki dla:

• pozyskiwania informacji o działaniach norweskich służb granicznych,
• budowania relacji z lokalnymi firmami
• penetracji środowiska transgranicznego
• prowadzenia testów reakcji norweskich funkcjonariuszy

Rosyjski wywiad wykorzystywał ten ruch nie po to, by prowadzić spektakularne operacje, lecz jako główne źródło danych o charakterze operacyjnym i behawioralnym.

Po drugiej stronie granicy znajdują się Nikel i Zapolarnyj, gdzie od czasów ZSRR funkcjonują struktury FSB odpowiedzialne za kontrolę pogranicza i monitorowanie zachodnich sąsiadów.

To zestawienie sprawia, że każda aktywność w rejonie Kirkenes była i jest nadal widoczna dla rosyjskich służb.

3. Kluczowe obszary operacyjne w bezpośrednim otoczeniu miasta

3.1 Bjørnevatn i teren dawnej kopalni Sydvaranger

Rozległe obszary przemysłowe, częściowo opuszczone, stanowią środowisko sprzyjające:

• dyskretnym obserwacjom,
• spotkaniom operacyjnym,
• analizie ruchu logistycznego,
• czasowemu ukrywaniu aktywności.

Choć brak potwierdzonych publicznych dowodów na jawne operacje w tym rejonie, jego charakter predestynuje go do zainteresowania każdej służby prowadzącej działania w trudnym terenie. Kilka lat temu odkryto w tamtym miejscu ślady bytowania wskazujące prawdopodobnie na obecność rosyjskich sił specjalnych. Byłem wtedy w Norwegii w innym rejonie i pamiętam, zaniepokojenie mieszkańców środkowej Norwegii gdy te informacje ujrzały światło dzienne. W każdym razie miejscowi patrzyli na mnie z niepokojem gdy pojawiłem się nagle na małej stacji, pośrodku niczego w moim outficie.

3.2 Dolina Pasvik (Pasvikdalen)

Pasvik to jeden z najlepiej znanych korytarzy operacyjnych w tej części Europy.
Po norweskiej stronie teren jest słabo zaludniony, po rosyjskiej — intensywnie monitorowany.

Z punktu widzenia analitycznego dolina umożliwia:

• obserwację ruchu po obu stronach granicy,
• prowadzenie działań maskowanych jako aktywność turystyczna,
• testowanie reakcji norweskich jednostek patrolowych,
• przerzuty małych grup lub sprzętu w sposób trudny do wykrycia.

Pasvik od lat jest cichą areną „szarej aktywności”, która rzadko trafia do mediów, ale jest dobrze znana służbom bezpieczeństwa.

3.3 Grense Jakobselv

Najbardziej wysunięty na wschód punkt Norwegii, o znaczeniu przede wszystkim symbolicznym, ale wykorzystywanym również operacyjnie.
Rosyjscy „turyści”, którzy pojawiali się tam przed 2022 rokiem, byli w części przypadków przedmiotem zainteresowania PST*.

• PST (Politiets sikkerhetstjeneste) to Norweska Służba Bezpieczeństwa Policji, krajowa agencja wywiadowcza i kontrwywiadowcza, odpowiedzialna za bezpieczeństwo wewnętrzne Norwegii, zapobieganie terroryzmowi i poważnym przestępstwom zagrażającym suwerenności, podlegająca Ministerstwu Sprawiedliwości, działająca jako norweski odpowiednik polskich służb specjalnych w obszarze bezpieczeństwa publicznego. Służba ta monitoruje zagrożenia wewnętrzne, w tym cyberataki i wpływy obce, chroni ważne obiekty i osoby, i jest odpowiedzialna za prowadzenie dochodzeń w sprawach zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego. 

4. Co interesuje Rosjan w Kirkenes?

4.1 Infrastruktura transportowa i logistyczna

• port Kirkenes,
• drogi dojazdowe,
• lokalna infrastruktura magazynowa.

4.2 Lotnisko Høybuktmoen

Lotnisko cywilne, ale o potencjalnym znaczeniu wojskowym w sytuacjach kryzysowych.
Pełni rolę punktu potencjalnego wsparcia operacyjnego dla norweskich i sojuszniczych sił.

4.3 Środowisko lokalne

Rosyjscy obywatele mieszkający w Norwegii lub często przekraczający granicę tworzyli przez lata naturalną strukturę kontaktów, którą rosyjski wywiad wykorzystywał do działań niskiego ryzyka, ale wysokiej wartości informacyjnej.

5. Po 2022 roku: koniec starego modelu, początek nowego

Po inwazji na Ukrainę aktywność transgraniczna ustała niemal całkowicie.
Dla rosyjskiego wywiadu oznaczało to utratę dotychczasowych kanałów:

• obserwacji,
• logistyki miękkiej,
• kontaktów osobowych,
• testowania działań norweskiej straży granicznej.

Jednocześnie wzmocniło to wagę:

• obserwacji technicznej (SIGINT/ELINT),
• działań z głębszą konspiracją,
• utrzymania sieci uśpionych relacji,
• aktywności prowadzonej po rosyjskiej stronie w Nikel i Zapolarnym.

Norweska PST ocenia dziś region Kirkenes jako obszar o podwyższonym ryzyku operacji obcego wywiadu, choć ich forma jest bardziej dyskretna niż przed 2022 rokiem.

6. Dlaczego region nadal ma znaczenie strategiczne?

Kirkenes pozostaje kluczowy z trzech powodów:

1. Bliskość rosyjskiego obwodu murmańskiego, gdzie znajdują się siły strategiczne Floty Północnej (stamtąd wypływał Czerwony Październik, okręt podwodny z książki Toma Clancy'ego)
2. Dostęp do arktycznych szlaków morskich i infrastruktury krytycznej północy.
3. Możliwość monitorowania aktywności NATO i norweskich sił zbrojnych w terenie, który jest trudny, rozciągnięty i słabo zaludniony.

W praktyce oznacza to, że Kirkenes nadal jest jednym z najważniejszych punktów wywiadowczych Rosji na zachodniej granicy.

7. Perspektywa osobista

Moje zainteresowanie tym regionem nie wynika wyłącznie z zawodowych zainteresowań.
Varanger to miejsce, które mnie przyciąga — spokojem, klimatem i swoją unikalną pozycją na styku świata skandynawskiego i rosyjskiego. Lubię pustkowia, surową pogodę, morze, przestrzenie.

W 2026 roku planuję tam dłuższy pobyt.
Czy zakończy się on przeprowadzką na jeszcze dłużej — zobaczę.
Ale czas spędzony na północnym wschodzie Norwegii pozwoli lepiej zrozumieć teren, który od dekad jest cichą areną gry służb specjalnych.

To przestrzeń, gdzie bezpieczeństwo narodowe spotyka się z codziennym życiem.
I właśnie to czyni Kirkenes jednym z najbardziej fascynujących miejsc, jakie można doświadczać.